حج‌گزاری ایرانیان در دورة افشاریه و زندیه

پس از رسمی شدن مذهب شیعة جعفری در عصر صفویان، همواره میان ایران و عثمانی  اصطکاک­هایی وجود داشت. با توجه به اینکه سرزمین حجاز در دست دولت عثمانی بوده و آنان نیز سنی مذهب بودند؛ همواره در عصر ایشان حج­گزاری ایرانیان با دشواری‌های فراوانی همراه بود. علاوه بر این و از سویی دیگر، اختلافات ناشی از مسائل گوناگون سیاسی،  مذهبی، فرهنگی،  امنیتی و اقتصادی‌که میان دولت عثمانی و سلسله­های افشار و زند وجود داشت، انجام حج به وسیلة  ایرانیان را با دشواری‌هایی خاص رو‌به‌رو می‌ساخت؛ به­طوری­که گاهی حج‌گزاری از سوی دولت‌ها محدود و یا ممنوع می‌شد. دوران افشاری بیشتر به دلیل مذاکرات نادرشاه (1148ـ 1160ق)، با عثمانیان با هدف به رسمیت شناختن مذهب جعفری و برگزاری نماز شیعیان در مسجدالحرام، در تاریخ حج­گزاری ایرانیان شهرت دارد. در دورة زندیه چندان توجهی به این امور معطوف نشد، و تنها در حملة کریم خان زند به بصره، به عنوان یکی از دلایل حمله؛ آزار و اذیت حجاج ایرانی، توسط حاکمان محلی مورد توجه قرار گرفته است. مقالة حاضر، حج‌گزاری ایرانیان در پرتو روابط ایران و عثمانی در دوران افشاریه و زندیه و نیز مسیرهای حج را در این عصور مورد مطالعه قرار داده است. پرسش اصلی این پژوهش چگونگی حج‌گزاری ایرانیان در این دو عصر با مطالعة توصیفی، تاریخی و تحلیلی در سایة روابط این دو کشور است. پژوهش حاضر با تکیه بر اسناد و منابع موجود؛ اعم از کتابخانه‌ای، پایان نامه‌ها و مقالات مبتنی است.